چاقی و روش های برخورد غلط با آن در طب جدید

شب‏ها عصب سمپاتيك‏ كم‏تر فعاليت دارد، برعكس عصب پاراسمپاتيك بيشتر.

متابوليسم بازال يا سوخت‏ و ساز، ده تا بيست درصد تنزل مى‏كند. لذا شب‏ها چربى ‏ها كم‏تر مى‏سوزند و اكثر پيران هم مبتلا به زيادى چربى خون هستند. اين هر دو نقص باعث عوارضى مى‏شود كه درباره آن شرح زيادى داده شده است.

افرادى اظهار مى‏دارند براى مبارزه با چاقى شب‏ها شام نمى‏خورند، حال اينكه نخوردن شام توصيه نشده است، بايد خورد اما ساده و سالم. چنان‏چه رسول گرامى (ص) مى‏فرمايند:

شام ب‏خوريد اگر چه مشتى خرما باشد زيرا شام نخوردن مايه ضعف و پيرى است‏

چاقى همان گونه كشنده است كه سيگار و فشارخون همان اندازه خطرناك است كه چاقى‏

زيان غذاهاى چرب

علاوه بر نارسايى شريان‏هاى غذا دهنده به عضله قلب (كرون‏ها) و سفت شدن شرايين، مخصوصا عروق مغز، باعث خروج ماده‏ اى به نام آنتروگاسترين از مخاط اثنى‏ عشر و ژژنوم مى‏شود. (اول روده باريك كه اين هورمون وارد خون گشته باعث مهار حركات معدى مى‏گردد و سرعت تخليه ‏ى آن را به نصف تقليل مى‏دهد).

هرچه چربى غذا در كيموس معدى بيشتر باشد مهار تخليه‏ ى آن بيشتر شده، غذا مدت بيشترى در معده باقى مى‏ماند. اين ماندن غذا، خود موجب تشديد اسيديته معدى و زياد شدن آن مى‏شود كه سرانجام موجب ايجاد ورم و در به وجود آمدن زخم معده و اثنى‏ عشر مؤثر خواهد بود.

معمولا چاق ‏ها به علت بار اضافى كه بر دوش دارند طبعا به تنگ نفس، كم‏ حوصلگى، عصبانيت، عدم تحرّك، كندى در كارها و به يك حالت بى‏ حالى مخصوص به خود دچار مى‏شوند، كه اين امر در تحريك عصب سمپاتيك‏ به علت تحريكات هيجانى فوق مؤثر بوده و باعث كم شدن حفاظت قسمت اول روده يعنى اثنى‏ عشر شده كه اين نيز به نوبه خود يكى از عوامل به وجود آمدن زخم پپتيك است.

عصبانيت، استرس، هيجانات و اپى‏ نفرين هورمون قسمت ميانى قشر غده فوق كليوى و كوريتكوتروپين از آدنوهيپوفيز با گلوكورتيكوئيدهاى قشر غده فوق كليه باعث بسيج چربى مى‏شود كه هرچه استرس و عصبانيت زيادتر باشد، چربى زيادترى بسيج و وارد خون مى‏گردد.

اين مطلب خيلى مهم است كه اگر آدمى چاق باشد هنگام ناراحتى روحى چربى خونش زياد مى‏شود، اين نيز يك زيان جبران‏ ناپذير چاقى است.

براى جلوگيرى از چاق شدن همان‏طورى كه مكرّر بيان شده است، بايد از مقدار غذاها كاست. به‏خصوص غذاهاى چربى‏زا مثل برنج، شيرينى‏جات، خورشت‏هاى چرب و غليظ و سرخ‏كرده، آبگوشت‏هاى چرب، كلّه ‏پاچه و امثال آن.

نيز دفعات غذا خوردن را تقليل داد و چنان‏چه گفته شد شب‏ها از ميوه‏ جات و روزها، يك روز در ميان از پختنى استفاده نمود. آن هم يك مدل غذا

رسول گرامى (ص) توجه داشت كه مى‏فرمايند كثرة الاكل شوم: زيادى خوردن و پرخورى ناپسند است.

امام باقر عليه السّلام مى‏فرمايد :

ما من شى‏ء ابغض الى اللّه تعالى من بطن مملو

چيزى از شكم پر نزد خدا منفورتر نيست!

روان و غدد درون ريز

در كم كارى غده تيروئيد كه در زير گلو مى‏باشد عوارضى ايجاد مى‏شود. نخستين علائم اين بيمارى در سن 6 ماهگى ظاهر مى‏شود. در اين هنگام مشاهده مى‏شود كه هم تكامل بدنى و هم تكامل روانى به كندى صورت مى‏گيرد، قد كودك كوتاه مى‏ماند، از نظر بهره هوشى كودن و ابله است، تظاهرات عاطفى در او كم ديده مى‏شود و امكان مراقبت از خود را ندارد، كودك در سنين عادى نمى‏نشيند و راه نمى‏رود و سخن نمى‏گويد و تكامل جسمى بطور كلى آن‏قدر به تأخير مى‏افتد كه كودك بصورت يك كوتوله باقى مى‏ماند، دندانها رشد كمى پيدا مى‏كنند و استخوانى شدن استخوانها به تأخير مى‏افتد، زبان بزرگ بوده و از دهان بيرون مى‏زند، پوست ضخيم و خشك است.
مشخصات ثانويه جنسى پيدا نمى‏شود، درجه حرارت پايين بوده و فشارخون پايين مى‏افتد، ضربان قلب آهسته است و ميزان سوخت و ساز بدن در حدود 25 درصد كمتر از دامنه طبيعى است.
هنگامى كه كم كارى شديد غده تيروئيد در يك فرد بالغ ظاهر شود بيمار دچار تغييرات كامل شخصيتى و عقلانى شده و به يك انسان كُند ذهن، خواب‏آلود و احمق تبديل مى‏شود، موها مى‏ريزد و پوست ضخيم و خشك مى‏شود، چاقى شايع است، قلب گشاد مى‏شود ولى هيچ گونه علامتى از نارسائى قلب وجود ندارد، اين آثار همراه با حالات روانى نظير بى ميلى، از دست رفتن تمركز حواس، دلتنگى و افسردگى، تنبلى، عجز از فكر كردن، فراموشى و كُند ذهنى ديده مى‏شود.
گواتر ساده كه حاصل كم كارى و كم تراوشى غده تيروئيد است تا حدى موجب بى حالى جسمى و روانى مى‏شود.
__________________________________________________
(1)-/ اكسير اعظم، ج اول، ص 221.
دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى، ج‏10، ص: 39

دريافت غذا يك پديده عصبى است

مى‏دانيم كه دريافت غذا يك پديده عصبى است كه به وسيله مراكز خاصى از مغز تنظيم مى‏شود، بدين طريق كه وقتى ذخاير غذايى بدن كم شد احساس گرسنگى و زمانى كه ذخاير پر شدند احساس سيرى به آدمى دست مى‏دهد. اما متأسفانه برنامه غذايى بيشتر ما انسان‏ها مربوط به عادت است نه احساس!

يعنى عادت كرده ‏ايم صبح و ظهر و شب غذا بخوريم، چه سير باشيم چه گرسنه، كارى به احساس مغزى نداريم. ازاين‏رو است كه بيشتر چاقى‏هاى بى‏قواره‏اى به وجود آمده است. مثلا اگر ظهر ناهار چرب و پرحجمى خورده باشيم، چون شب فرارسيد باز هم مى‏خواهيم بخوريم زيرا عادت كرده‏ايم نه احساس.

با وجود اينكه بيشتر چاقى‏ ها در اثر زياد خوردن مى ‏باشد، معهذا گاهى چاقى به علت بيمارى‏هاى مخصوص هيپوفيز، چاقى مربوط به اختلالات دستگاه تناسلى، چاقى در اثر اختلال لوزالمعده و چاقى به علت اختلال كار غدّه فوق كليوى نيز ديده مى‏شود.

اگر بيشتر از اندازه احتياج بدن غذا خورده شود هرچه مى‏خواهد باشد، چه گلوسيد چه ليپيد و چه پروتيد (مواد قندى- نشاسته ‏اى- چربى و گوشتى) چاقى مى‏آورد كه به صورت چربى زياد در سرين (كفل)- شكم- ران‏ ها- شانه ‏ها- پهلوها و غيره جمع مى‏شود.

بعضى ‏ها فكر مى‏ كنند كه خوردن چربى آدمى را چاق مى‏كند، درصورتى‏كه چنين نيست خوردن اضافى چاقى‏ مى آورد.

مثلا خوردن پنج گرم شيرينى بيست كالرى حرارت ايجاد مى‏كند و خوردن پنج گرم چربى چهل و پنج كالرى حرارت و خوردن پنج گرم گوشت آن هم بيست كالرى حرارت به وجود مى ‏آورد. حال بايد توجّه داشت كه:

كدام از لقمه‏ هاى غذايى كم‏تر از پنج گرم است؟

با هر لقمه غذا حد اقل بيست كالرى حرارت وارد بدن مى‏شود با خوردن يك بشقاب پلو، يك نان، مقدارى خورشت، يك ليوان دوغ و يك عدد پرتقال در يك وعده غذا چقدر كالرى در بدن ايجاد مى‏شود؟

چربى اضافى در بدن ذخيره مى‏شود كه مثلا با هر نه كالرى اضافى يك گرم چربى به وزن بدن اضافه مى‏گردد. يعنى هر لقمه چرب بيست و پنج گرمى، بيست و پنج گرم اضافه وزن مى دهد. يك كاسه آبگوشت چرب چقدر؟

اگر 150 گرم برنج، 75 گرم گوشت، 50 گرم لپه، 50 گرم پياز، 50 گرم سيب‏زمينى، 50 گرم روغن كه يك غذاى معمولى است مصرف شود حدود دو هزار كالرى وارد بدن شده است.

اضافه‏تر از اين مقدار براى يك انسان از چهل سال به بالا چاقى مى‏آورد (كه براى زنان حدود 1900 كالرى لازم است).

با توجه به مطالب فوق، مصرف بيش از حدّ مواد غذايى چاقى و عوارض ناشى از آن را به ارمغان خواهد آورد!

پس درد و درمان از خود آدمى است و كليه دردها و رنج‏ها در دست خود است.

بيمارى‏هاى ناشى از استرس‏

نكته مهم درباره‏ ى استرس‏ها اين است كه بسيارى از مينى استرس ‏ها، استرس نيستند بلكه ما آن‏ها را، استرس به حساب مى‏ آوريم. معمولا هنگامى پاسخ به استرس داده مى‏شود كه خطرى واقعى وجودمان را تهديد كند، ولى امورى در ما از طريق انعكاس شرطى، استرس ‏زا شده ‏اند كه به هيچ وجه تهديدمان نمى‏ كنند، يعنى پاسخ نابجا مى‏دهيم، مثلا كارمندى كه در اتاق كارش مشغول كار است معمولا از ورود ناگهانى رئيس خود دچار استرس مى‏شود، يا شاگردى كه معلم او را براى دادن پاسخ به سؤالات درس پاى تخته سياه مى‏ خواند دچار مينى استرس مى‏شود! وقتى در صف به انتظار رسيدن اتوبوس يا كنار خيابان به انتظار رسيدن تاكسى هستيم دچار استرس مى‏شويم، حال آنكه اين موقعيت‏ها به هيچ وجه تهديدمان نمى ‏كند.

حاصل كلام اينكه ماييم كه به غلط آموخته ‏ايم رويدادهايى را استرس بدانيم كه اساسا تهديدى براى موجوديت ما نيستند. ما با اين نوع انديشه‏ ها دستگاه ‏هاى بدنمان را به واكنش نابجا وامى ‏داريم.

یکی از کارهای دودستگاه عصبی مذکور ایجاد فعالیت ئ تند حرکت کردن و ایجاد سکون یا بقولی گاز اتوموبیل را فشردن و ترمز گرفتن است

حال وقتی کسی دائما در تحریک دستگاه سمپاتیک مشغول بوده و پایش روی گاز است و هیچ گاه ترمز نمیگیرد هر آنقدر که استرس به خود وارد آورد و از انواع دستورات و برنامه های غذایی و رژیمی مبادرت کند تا پایش را روی ترمز پاراسمپاتیک قرار ندهد و غددی مترشح مثل تیروئید را مورد تاثیر قرار ندهد و با فرایند عقده های پس و پیش عصبی ایجاد تحرکات و سکون ها ننماید و ادراک تمام این مقولات را بی اطلاع باشد رسیدن به لاغری امری محال و قابل برگشت برای او خواهد بود و افسردگی و ناامیدی در پی خواهد داشت

در دوره رابطه بین عَقده های روان شناسی عمق در رابطه با دو دستگاه عصبی خود مختار و مبحث چاقی و لاغری و مباحثی که مربوط به ادراک مطالب بسیار ظریف در این باره است بصورت کاملا تخصصی و البته روان بیان خواهیم داشت که با شرکت در آن دوره درخواهید یافت که هر روزه چه کلاه بزرگی را بر سر نهاده اند آنهایی که هربار مبالغ متعددی را برای رسیدن به لاغری صرف نموده اند و در آخر نتیجه ای که دریافت نموده اند آنگونه که باید برایشان نبوده است ضمن اینکه با رعایت و رژیم های عذاب آور لذت زندگی را از خود و اطرافیانشان نیز سلب نموده اند حال آنکه با فهم اشاراتی دقیق و کاملا مستند و تجربه شده میتوانند مانند بسیاری از افراد تجربه ای یکباره را برای همیشه تجربه نمایند تا به آنچه که خواستارش بوده اند که هیچ بلکه به چیزی دست یابند که چون صد آید نود هم پیش ماست . البته بشرط حیات.

استرس سه نوع تغيير عمده در انسان به وجود مى ‏آورد:

تغييرات رفتارى؛ تغييرات دستگاه عصبى خودمختار (سمپاتيك‏ و پاراسمپاتيك)؛ تغييرات دستگاه ايمنى.

تغييرات رفتارى عبارتند از: سيگار كشيدن، پناه بردن به مشروب‏هاى الكلى و داروهاى غير مجاز، عدم توجه به تغذيه درست، كسب رفتار پرخاش‏ جويانه.

تغييرات دستگاه عصبى خود مختار عبارتند از:

افزايش فشار خون، افزايش قند خون، افزايش چربى خون، افزايش سرعت ضربان قلب، نگرانى بى‏ دليل و افسردگى.

تغييرات دستگاه ايمنى عبارتند از: جلوگيرى از فعاليت دو نوع سلول دفاعى بدن (گلبول‏هاى سفيدB وT )، كاهش ساخته شدن ماده ضد ويروس اينترفرون، كاهش فعاليت سلول‏هاى دفاعى موسوم به ماكروفاژ، افزايش زمينه‏ ى ابتلاء به بيمارى‏هاى عفونى.

تمرين رهايى از استرس‏

1- تمرين احساس رهايى از استرس- بهترين موقع براى اين تمرين، صبح زود به محض بيدار شدن و ترك رختخواب است. راست بنشينيد، چشم‏هايتان را آهسته ببنديد، يك نفس عميق بكشيد، آن را تا پنج شماره در سينه حبس كنيد، بعد هوا را آهسته بيرون بدهيد. سپس چند نفس عادى در همان حال بكشيد.

خوب است بدانيد كه وقتى در محلى ساكت چشم‏هايتان را ببنديد امواج مغزى شما از بتا به آلفا تغيير مى‏كند (امواج آلفا آرامش دهنده ‏اند). تمام توجه خود را به نقاطى از بدن معطوف سازيد كه در آنجاها فشردگى يا تنش احساس مى‏كنيد. بعد متوجه نقاطى باشيد كه در آنجاها احساس آرامش مى‏كنيد.

* دست‏هايتان را روى زانوها قرار دهيد يا آويزان كنيد.

بعد مشت‏ها را محكم ببنديد و به مدت 5 ثانيه در همان حال نگه داريد، به احساس تنشى كه از مشت كردن دست به شما عارض مى‏شود توجه كنيد بعد مشت‏ها را آهسته باز كنيد و به چگونگى رفع تنش توجه نماييد. مسئله مهم، احساس تفاوت دو حالت و تغيير تدريجى آن است؛ احساس تنش و احساس رهايى از تنش.

* چشم‏ها را محكم ببنديد و به مدت پنج ثانيه در همان حالت نگه داريد سپس آهسته باز كنيد و به تفاوت دو حالت توجه نماييد.

* چشم‏ها را محكم ببنديد و پنج ثانيه نگه داريد اما پيش از باز كردن كره‏ى چشم را در دايره وسيعى در دو جهت مخالف بچرخانيد و متوجه تفاوت دو حالت باشيد.

* عضله‏ ى پيشانى را به مدت پنج ثانيه سخت منقبض و سپس رها كنيد به تفاوت دو حالت توجه كنيد.

* آرواره ‏ى پايين را سخت به آرواره ‏ى بالا به مدت پنج ثانيه فشار دهيد و سپس رها سازيد به تفاوت دو حالت توجه كنيد.

* سر را به عقب خم كنيد پنج ثانيه در همان حال نگه داريد و رها كنيد همين كار را با كج كردن سر به راست و سپس به چپ و بعدا به جلو انجام دهيد و همواره متوجه تفاوت دو حالت باشيد. اين كار را با همه مفصل‏ ها انجام دهيد. تمامى اين حركات بيش از ده دقيقه طول نخواهد كشيد.

* پس از اتمام كار، يك نفس عميق بكشيد به مدت پنج شماره آن را حبس كنيد و سپس آهسته هوا را بيرون بدهيد.

* بار ديگر به نقاطى توجه كنيد كه تنش احساس مى‏ نماييد و سپس به نقاطى كه آرامش احساس مى‏كنيد. تكرار اين اعمال در درازمدت راه رهايى از تنش را به شما مى ‏آموزد.

• **مهم ترین تمرینات در این بین :

• سعی کنید در حال تنفس شکم و ناف حرکت نموده و پر و خالی شوند و در دم و باز دم بالا آمده و و برعکس حرکت نمایند و با بینی دم و با دهان بازدم را انجام دهید و به فرایند تنفس شکمی و حرکت ناف تمرکز نمایید

• این امر از جمله اعمالی است که به آن تمرکز کامل و نفی خطور نیز میگویند چرا که آگاهی به تنفس و فرایند ناف دقیقا مساوی است با خود آگاهی و زیستن در لحظه حال و باعث شده که انسان دیگر توان فکر کردن به گذشته و آینده را از انسان سلب نموده و بعد از گذشت مدتی باعث ایجاد فرایند خودشناسی عمیق و دفع و بهبود تمام امراض از جسم و جان انسان میگردند .

• ولیکن انجام این عمل توسط انسان ها به هیچ وجه کار ساده نبوده و بسیاری از عرفای الهی بعد از سالها از طرق مختلف توانسته اند به این مهم دست پیدا کنند.

2- تمرين اتوژنيك

اين تمرين در واقع همان جذب از طریق تخیل فعال و ادراک به موکدات است.

چشم‏ها را آهسته ببنديد، يك نفس عميق بكشيد و پنج شماره آن را حبس كنيد و بعد بيرون بدهيد. سپس با صدايى كه به‏ طور واضح مى‏شنويد چند بار بگوييد:

من احساس آرامش كامل مى‏كنم؛

دست‏ها و پاهايم را گرم و سنگين احساس مى‏كنم؛

نفس‏هايم آرام و منظم ند؛

شكمم گرم است؛

پيشانيم سرد است.

اين‏ها احساس حالت آرامش ند و با تاکید و تخیل فعال مى‏توان آنها را ايجاد و احساس كرد.

مردم غالبا بر اثر تخیل فعال و قانون جذب از طریق تاکید و افکار  باور ندارند ولى بايد دانست كه اثر آنها در افراد مثل از اثر داروهاى گوناگون در بسیاری از موارد بسیار بیشتر است..

معدودى به يك دارو بسيار حساسند، در معدودى همان دارو تقريبا بى ‏اثر است و اكثريت بدان كم ابيش پاسخ مى‏دهند. اين مسئله ‏اى است كه به ساختار ارثى افراد بستگى دارد.

تمرين احساس رهايى تدريجى از تنش مقدمه ‏ى  آغازین و شروع ایجاد بهبودی است

مسئله اصلی باور است.  بايد با اين فكر كار را آغاز كرد كه سودمند باشد. باور داشتن و پذيرفتن، امكان تأثير دستگاه ‏هاى بدن را براى اجراى يك امر بيشتر مى‏كند. زيرا كنش‏ هاى بدن همواره تحت تأثير ذهن قرار دارند.

هفت رساله فارسی

جامع العلوم فخر رازی نسخه خطی

صانعى، صفدر، هميشه لاغر و سلامت باشيد، 1جلد، حافظ نوين – تهران، چاپ: دوم، 1386 ه.ش.

حاجى شريف، احمد، دائرة المعارف گياه درمانى ايران، 1جلد، حافظ نوين – تهران، چاپ: دوم، 1388 ه.ش.

این دوره در دانشکده روانشناسی برگزار خواهد شد و بموازات آن دوره ای نیزدر همین دانشکده

درباب دستگاه سمپاتیک و پاراسمپاتیک بصورت تخصصی در این دانشکده در هفته جاری برگزار خواهد گردید