شناخت گیاه ذریره
اسامی:
عربى: قصب الذريره.قصب بوا
به سريانى قساديسما
به يونانى آرمينوقون و قوقاريوس
به رومى اقياقياونى
به فارسى نى نهاوندى و بركينه
به هندى چرايته
يك نوع ديگر را نيپال
به فرنگى كال دم ارمانك وچرنيا می نامند
سنسكريت: چرتكت، نهونمب، كرات، رام سينگ.
انگليسى و لاتين:chiratta
swertia chirattaalphelia chirattagentiana chirattaandrogra phis paniculata.
گیاه ذريره را در كتب ادويه مفرده بيشتر به نام قصب الذريره و معادل فارسى آن را نى طيب، نى بويا، قصب فارسى، نى نهاوندى نوشته اند.
ذريره قبض و لطافت است، معده را سود كند و جگر و رحم را از خوشبويى وى و خون كه به زير آيد باز برد و ريش رودگانى را منفعت مى كند خواهى بخور خواهى طلا كن و دودش زخم چشم را سود كند.
ذريره: 1- داروى خشك، ذرور. 2- نوعى بوى خوش، عطر ذرور. 3- گل شيپورى ايتاليايى.
ذريره بر وزن حريره و آن پاره هاى قصب خوشبو است كه از بلاد هند آورند و گويند كه قصبالذريره است طلاى آن با روغن گل و سركه جهت سوختگى آتش بى نظير و اورام معده و جگر و استسقاء را نافع است.
گیاه قصب الذريره:
و آن نباتى است معروف باريك و بلند تا دو شير و به شكل نبات كنجد و انبوبى گره دار و بر هر گرهى دو شاخه و بر شاخه ها نيز شاخه اى بسيار باريك و بر هر گرهى دو برگ شبيه به برگ نعناع و بر شاخه هاى بسيار باريك آن غنچه ها و گلهاى كوچك شبيه به گل بنفشه و چون ساق آن را بشكنند
شكسته آن با ريشه ها باشد و جوف آن سفيد و در آن چيزى شبيه به پنبه ندافى شده و مثل تار عنكبوت و طعم خائيده آن قابض به اندك تند و تيز و رنگ ظاهر ساق و شاخه هاى آن سرخ مائل به زردى و تيرگى و دو نوع مى باشد.
مى گويند گیاه ذريره كه با روغن گل و سركه باشد بهترين علاج سوختگى است در علاج ورم معده و روده و كبد و استسقا سودمند است.
قصب الذريره، نى نهاوندى: نوعى نى است كه در هندوستان می رويد.
گیاه ذريره را به دو قسم استعمال نموده اند:
يكى شيرين كه نام طبى آنswertia chirata مى باشد كه در امراض شكم و بول و كم اشتهايى در خوراك سرفه، بواسير و بعضى داروها كه موى سر را سياه مىكند استعمال شده است
در نسخه هاى رماتيسم و درد استخوان و تقويت باه و ثبات رنگ مو بكار رفته است در نسخه معروف روغن سورنجان ذريره شيرين جزئى از آن مى باشد.
نوع دوم ذريره تلخ كه اسم طبى آنcheretta است روغنى ماليدنى جهت لقوه صورت، فلج، روماتيسم و استخوان درد از آن درست مى شده است
و عرق مصفى خون كه از بعضى داروهاى صاف كننده خون گرفته مى شود و ذريره تلخ جزئى از آن مى باشد
و در نسخه اى به نام معجون جذام كه براى سوزاك و امراض خونى استعمال شده است ذريره جزئى از آن مىباشد.
اسم طبى گیاه ذريره
را swertia chirayita (roxburgh) lyons )fam gentianacex (نوشته اند و اين ماده گلوكسايد دارد كه آن راchiratin مى گويند و داراى فرمول شيميايىc 02h 84o 51 مىباشد )
و مقدار مصرف آن را يك گرم نوشته اند وinfusun جوشانده آن از 5 گرم ذريره در يك پارچ آب درست مى شود كه خوراك آن 15 گرم مى باشد.
بوته آن از دو وجب تا 1 متر بلند مى شود چهار پهلو و رنگش سبز تند و شاخه ها از داخل سفيد و داراى مغز برگهايش بيضوى نوك دار و كوچك مى باشد
و از اين ماده تانيك اسيد و سديم كلرايد حاصل مىشود و يك جوهر مؤثر به نام آسين كه 5/ 1 درصد از آن حاصل مى شود رنگ شاخه هايش سبز و گلش سفيد است.
بستان المفردات اسم فارسى آن را نى نهاوندى نوشته است رنگش را سرخ مايل به سياه و نفع خاص آن را مقوى جگر و قلب مىداند. مقدار خوراك: 7 گرم مىباشد، ملطف، قابض و مقوى دل و جگر و نافع استسقاء مىباشد.
جوشانده اش با كرفس نافع درد سر و جنون مى باشد با افتيمون و بسفايج نافع امراض جلديه، سرمه اش مقوى است، خيسانده اش با برگ حنا و شاهتره نافع امراض جلديه و خارش مىباشد.
گیاه ذریره در طب هند
در طب هندى ذريره اهميت زيادى دارد
سس روتاكاتب سانسكريت آن را به نام كراتاتكنا (معنى آن بوته تلخ است) نيز آن را انارياتكتا مىگويند (معنى آن بوته تلخ از اهل غير آريان) نيز آن را بهونيميا (يعنى نيم زمينى) هم مىگويند
اطباى هند به آن خيلى اهميت مى دهند به علت اينكه آن مقوى كرمكش، تب بر است و در تب مالاريا مفيد است.
براى سوء هضمى كه در اين تب هست هميشه با ادويه معطر، بخصوص زنجبيل و اذخر مخلوط داده مىشود.
همچنين مليّن و معتدل كننده است
آن را با املج، زرنباد و روغن مخلوط استعمال مىكنند.
چرائتا در طب هندى يكى از مواد دارويى به نام سوار سانا چورنا است .
اين دارو يك روغن مركب است كه از 26 داروى محرك و معطر درست مى شود و در امراض حمى نافذه مالاريا كه لاغرى و كم خونى ايجاد مىكند استعمال مىشود.
اطباى مسلمين چرائته را قصب الذريره گفته اند وgui bourt نيز تأييد كرده است مگرfee وoryl اختلاف راى دارند كه آن را سرد و خشك مىگويند،
سبك و بادآور است،
براى سرما خوردگى و امراض صفراوى مفيد است
براى سوختن بدن تب صفراوى و هذيان نافع است
در سال 1814 اولين مرتبهrox burgh با نامgentiana chirayata آن را توضيح داد.
انسلى نيز توضيح داده و گفته كه در منطقه بنگال و در انگلستان در سال 1829 از آن آگاه شده اند و در سال 1839 در كتاب فارماكوپيا ادنبرا نوشته شد و ليكن الان در فارماكوپياى هند و بريتانيا داروى رسمى است و آن را داروى تلخ مقوى نوشته اند.
در جنوب هند آن را براى مرض تنگى نفس استعمال مىكنند و در چندين مريض اثر خوبى نشان داده است.
hohn از جانب فارماكوپيا تجزيه شيميايى آن را زير نظر پروفسورludwig در منطقه gena کرد و اظهار داشت كه ماده تلخ آنc 31h 02o 01ophelic acid به مقدار زياد دارد آن لعابدار ماده زرد يا اسيد است
طعم تلخ و بوى آن مانند جنطيانا است كه در آب، الكل، اتر حل مىشود
ماده ديگر تلخchiratin c 62h 84o 51 در آن است از جوشاندن با اسيد هيدروكلوريك كه فرمول آنchir atoginine c 51h 42o 3 وophelic acid تغيير مى كند
chirategenine ماده بلوطى رنگ بىشكل در الكل حل مىشود و در آب حل نمىشود
و در آنtannic acid نيست و شكر هم در آن نيست. نتيجه: درgentina اروپايى تمام اجزاء اينها حاصل نمىشود برگ چرائته خشك شده در حرارت 100 درجه 5/ 7 درصد خاكستر و ساق آن 7/ 3 درصد پتاسيم و كلسيم است.
روايت:
الذريرة دواء هندى يتخذ من قصب الذريرة. «ذريره داروى هندى است و از نى گرفته مىشود».
و البثرة خراج صغير يكون عن مادة حارة تدفعها الطبيعة.
قال فى القانون: انه لا أفضل لحرق النار من الذيرة بدهن الورد و الخل.
بثورات و زگيلها خراج كوچكى است كه از ماده گرم بوجود م آيد و طبيعت آن را دفع مىنمايد.
ابن سينا در قانون گفته است: براى سوزاندن آتش چيزى بهتر از ذريره نيست كه با روغن و گل و سركه مخلوط شود.
نقل کرده اند كه روزى پيغمبر صلى الله عليه و آله وارد منزل شدند در حالى كه در انگشت همسر ایشان دملى بود، آن حضرت فرمود: ذريره داريد؟ گفتم: آرى. فرمود: بيا روى زخم بگذار و بگو: اللهم يا مصغر الكبير و مكبر الصغير صغّر ما بى.
«اى خدائى كه بزرگ را كوچك و كوچك را بزرگ مىكنى، آنچه در من نيز هست كوچك كن»
خوبش آن است كه به رنگ ياقوتى باشد و بندهايش كم فاصله و چون بشكنى چندين پارچه مى شود.
لوله اش پر از ماده اى مايل به سفيدى و شبيه تار تارتنگ است
لزج است و اگر آن را بجوند مزه آن مايل به تندى مىدهد، سائيده اش بوى خوش دارد و زرد مايل به سفيد است.
مزاج:
گرم و خشك در درجه دوم.
ذائقه:
تلخ
خواص:
لطافت بخش،
كمى گيرنده و تند است
در گوهرش ماده خاكى و هوايى به حالت معتدل بهم آميخته اند
گرايش به خشكى دارد و همچون ادويه ديگر ذاتش گوهر لطيف دارد.
مصفّى خون،
محلّل اورام،
قاتل كرم شكم، مقوّى معده و جگر،
بادشكن،
تب بر،
در مرض جذام و سوزاك و خارش و امراض جلديه بطور خيسانده و صاف كرده خورده مىشود،
براى سوء هضم و نقرس و اسهال و كم اشتهايى خوراك مفيد است،
در دروان نقاهت به مريض هم مىدهند مفيد است،
براى تحليل ورم به طور خوراك و ضماد استعمال مىشود،
پختنش اثرش را كم می كند و بهترش خيسانده اش مى باشد كه به اين صورت خيسانده مى كنند:
30 گرم ذريره را در 300 گرم آب سرد خيسانده و به مدت 6 ساعت آن را بطور سربسته در جايى گذارده بعد آن را صاف كرده روزى 3 دفعه هر بار 60 گرم از آب آن بخورند.
شاخه هاى ذريره گره دار مى باشد كه از هر گره دو شاخه در مى آيد و گلش نيز 5 قسم مى باشد.
بد رنگى خون خشكيده را مى زدايد.
ورم: ورم را نرم كند.
مفاصل: داروى گسستگى در ماهيچه است.
چشم: جلاى ديده است.
سينه: بوسيله قيف دودش را بركشند داروى سرفه است و اگر با سقز خام باشد چه بهتر.
گياه ذریره با عسل و تخم كرفس علاج ورم كبد و معده است و مانع شكم گنده شدن است
با تخم كرفس به نفع گرده است و معالجه با آن است
تناول آبپزش يا در آن نشستن درد زهدان را دوا كند،
با عسل و تخم كرفس بخورند ورم زهدان را فرونشاند.
مقدار خوراك: از 5 تا 7 گرم.
بدلش: عدس مى باشد
منابع :
(1)- روضة الانس و منفعة النفس، ص 161.
(2)- فرهنگ داروها، ص 170.
(3)- الابنيه، ص 161.
(4)- فرهنگ معين، ج 2، ص 1608.
(5)- محيط اعظم، ج 2، ص 38.
(6)- قانون در طب، ص 350.
(7)- فارماكوگرافيا، ج 2، ص 511.
(8)- طب النبى لابن القيم، ص 89.
(9)- مخزن مفردات، ص 148.
هیچ دیدگاهی نوشته نشده است.