مزاج شناسی 2

مزاج شناسی

مزاج:

«و المزاج هو الكيفيّة المتوسّطة الحاصلة من كيفيّات متضادّة لاجسام مجتمعة متفاعلة متشابهة فى جميع الاجزاء.

و حاصل الفرق بين المزاج و الفساد، انّ «الفساد» تبدّل بالكليّة و «المزاج» توسّط المجتمعات».

(حكمة الاشراق، صص 198- 199)

مزاج، از مزج، به معنى اختلاط و تركيب است و در اصطلاح عامّه بر وضع عمومى طبيعت جسمانى انسان اطلاق مى‏شود.

امّا مزاج، در اصطلاح فلسفه

عبارت است از حالت متعادلى كه از تركيب و اختلاط كيفيّات متضاد عناصر، در مواليد ثلاثه حاصل مى‏شود و پيدايش مواليد ثلاثه، نتيجه همين مزاج است.

مزاج، هر چه متعادل‏تر باشد، مولود (شى‏ء حاصل) بهنجارتر و متكامل‏تر است و به نسبت ترتيب كيفيت تعادل مزاج است كه سه نوع مولود: جماد و نبات و حيوان به وجود آمده است و در ميان حيوانات، مزاج اتمّ، مزاج انسان است.

و به علّت همين اتميّت است كه مستدعى و مستوجب نفس ناطقه شده است.

و از آنجا، كه مزاج، خود يك نوع دگرگونى است، شيخ- ره- فرق آن را با فساد يادآورى كرده است.

توضيح اينكه: دگرگونيهاى حاصل در عناصر و تركيبات آنها، سه نوع است:

معرّف مزاج

اگر به صورت تركيب تعادلى كيفيّات متضادّ عناصر باشد، «مزاج» است.

معرّف استحاله

و اگر به صورت تغيّر كيفيّات عناصر باشد، «استحاله» است

معرّف فساد

و اگر به شكل تبدّل و تغيّر كامل صورت عناصر باشد، «فساد» است.

 اجسام سماوى

خرق و التيام و كون و فساد نمى‏پذيرند و آنها مزاج نيز ندارند، البته علت آن روشن است؛
زيرا اجسام سماوى هم بسيطاند و هم فاعل و مؤثّر در اجسام،
در حالى كه موضوع در مزاج به عكس است، يعنى در مزاج هم انفعال هست و هم نوعى آميزش كه شى‏ء را از بساطت خارج مى‏كند
و بنابر اين موضوع مزاج اجسام عنصرى است نه اجرام فلكى.

مزاج شناسی

شهرزورى

در اين فصل پس از نقل تعريف مزاج از نظر ابن سينا و نقل اشكالات وارد بر آن از جانب فخر رازى و نقد آنها، خود تعريفى از مزاج به اين شرح بيان مى‏كند:

مزاج، كيفيت ملموسى است

در جسمى كه مركب است از عناصرى با كيفيتهاى متضادى كه هر كدام ديگرى را مى‏شكند و در آن اثر مى‏گذارد و به اين شكستن «تفاعل» مى‏گويند
و البته در كيفيات متضاد، شرط نيست كه ضدّين نهايت اختلاف را با هم داشته باشند؛

خلاصه آنكه

كيفيت حاصل از چنين تفاعلى «مزاج» ناميده مى‏شود. شهرزورى سعى كرده است با ذكر هر قيدى از ورود اشكالات قبلى جلوگيرى كند.
پس از آن، اقسام مزاجها كه از تفاعل كيفيتهاى چهارگانه رطوبت، يبوست، حرارت و برودت در اجسام حاصل مى‏شود
مزاج شناسی