گیاه شاه پسند

مشخصات:

گياهى است زيبا كه سردسته تيره شاه پسندها است. شاه‏پسند به حال خودرو در كنار جاده ها و دشتها و مزارع غالبا در نقاط اروپا و آسيا (از جمله ايران) مى‏رويد. گلهايش به رنگهاى سفيد و قرمز و بنفش و زرد و آبى و غيره ديده شده است. بربينا، رجل الحمام، رعى الحمام، شاه‏پسند معمولى.

شاه‏پسند طبّى: گونه‏اى>VERBENA OFFICINALIS< است كه بيشتر در مصارف دارويى به كار مى‏رود و داراى گلهاى سفيد است و خودرو مى‏باشد.[1]

______________________________
(1)- فرهنگ فارسى، دكتر معين، ج 2، ص 2005.

آن را رعى الحمام، به يونانى فارسطاريون و به مصرى ساق الحمام و به فارسى گاو مشنگ و نيز ديو مشنگ نامند و نزد بعضى آس عباسى است و گويند به هندى آن را ارهر نامند و اين ضعيف است و آن گياهى است كه نزديك آبها و جاهاى نمناك يافت مى‏شود و در ايام باران زياد مى‏گردد.

كبوتر اين گياه را زياد دوست دارد. حكيم مؤمن آن را نار قيصر نوشته است، مزاجش گرم و خشك در دوم و گويند در اول است. و به قول شيخ گرم در اول و تر در دوم است. و لطيف كننده و خشك كننده با حرارت لطيف و محلّل مواد سرد با سرعت و با سردى و نيروى قبض مى‏باشد، خوراك آن نافع لقوه و مدرّ حيض و ضماد برگ آن جهت التيام زخم تازه و با عسل جهت التيام زخم كهنه و ضمادش با سركه نافع خنازير تازه و شستن مو با پخته آن سياه كننده مو و نشستن در آب پخته آن مانع سيلان رطوبات رحم است.

ضمادش نافع نقرس و خوراك تخم شاه‏پسند دافع ضرر گزيدگى حشرات مى‏باشد.

مقدار خوراك آن دو درم است ولى مضر اعصاب مى‏باشد و مصلحش ميخك يا سنبل الطيب است، مضر كليه است، مصلحش كتيرا و بدلش فوة الصبغ (روناس) است.[2]

مزاج:

در اوّل گرم و تر و در دوّم خشك است. زخم را به هم آورد، ورم بلغمى را نرم كند، آب‏پزش مو را سياه كند، آب‏پز شاخه‏اش بول و حيض را راه اندازد، بچه را بيرون آرد.

اگر خود را به آن شويند خارش عورت را تسكين دهد.[3]

طبيعت رعى الحمام (ديومشنگ):

گرم و خشك در درجه اول، خشك كننده است و نافع لقوه مى‏باشد.[4]

______________________________
(1)- محيط اعظم، ج 2، ص 61؛ تحفه حكيم، ص 253 و 127؛ قرابادين كبير، ص 221.

(2)- قانون در طب، ج 2، ص 303.

(3)- الابنيه، ص 168.

DR. H. LECLERC از عصاره آبى اين گياه، اثرات مفيدى در معالجه برخى اشكال خفيف دردهاى عصبى، مربوط به عصب ترى ژومو به دست آورد. در استعمال خارج، سابقا جوشانده آن به‏صورت غرغره براى رفع درد گلو و ورم مخاط دهان به كار مى‏رفت و يا آنكه به‏صورت كمپرس بر روى درد اولسرها، ضرب‏خوردگيها، بريدگيها و نظاير آنها اثر داده مى‏شد. در برخى نواحى، برگهاى آن را در سركه جوشانده سپس بر روى محل دردناك در ذات الجنب قرار مى‏داده‏اند.

صور دارويى:

دم كرده 3 تا 4 گرم اين گياه بر حسب هر فنجان و 3 مرتبه در روز جوشانده 40 تا 50 گرم گياه در يك ليتر آب يا شير (در استعمال خارج).

محل رويش:

اين گياه در منطقه وسيعى از نواحى شمالى، مخصوصا در اماكن مرطوب سواحل درياى خزر و حاشيه جنگلها مى‏رويد. در نواحى مختلف البرز، اطراف تهران، كرج، قزوين، گيلان، آستارا، لاهيجان، گرگان، شيراز، جيرفت، خراسان، كاشان، قمصر، اروميه، كردستان، همدان، اراك، نهاوند و لرستان نيز مى‏رويد.

VERBENA HASTATAL.

در آمريكاى شمالى مى‏رويد و به شاه‏پسند آبى رنگ مشهور است. از ساقه گلدار اين گياه در نواحى محل رويش خلطآور و معرّق استفاده درمانى به‏عمل مى‏آيد.[5] شاه‏پسند ضد درد و روماتيسم، 30 تا 40 گرم در يك ليتر آب جوش 10 دقيقه دم كرده هر روز دو يا سه فنجان مصرف كنيد. مقوى معده، طعم آن تلخ و ضد درد است و كمى قبض كننده است. جوشانده گل آن به مدت ده دقيقه براى دل درد هم مفيد است.[6] شاه‏پسند براى برونشيت‏ها و سينه نيز مفيد است.[7]

[1] – فرهنگ فارسى، دكتر معين، ج 2، ص 2005.

[2] – محيط اعظم، ج 2، ص 61؛ تحفه حكيم، ص 253 و 127؛ قرابادين كبير، ص 221.

[3] – قانون در طب، ج 2، ص 303.

[4] – الابنيه، ص 168.

[5] – گياهان دارويى، دكتر زرگرى، ج 2، ص 548.

[6] – گلها و گياهان شفابخش، ص 136.

[7] – همان، ص 136.

شاه‏پسند طبى‏

ضد درد و تشنج، كمى قابض، خلطآور و ضد روماتيسم است. دم‏كرده آن سى تا چهل گرم در يك ليتر آب است كه بايد ده دقيقه جوشانيده شود. در موارد رگ‏به‏رگ‏شدگى، دررفتگى اعضاء، دردهاى عصبى، دل درد كمپرس گرم آن مؤثّر واقع مى‏شود.[1]

[1] – طب الصادق، ص 203.