آناتومی کبد انسان – تشریح کبد

شناخت جگر :

جگر در زير دنده‏ هاى بالايى از دنده ‏هاى پشتى قرار گرفته و شكل آن هلالى و داراى فرورفتگى در سويى است كه به شكمبه مى ‏رسد، و زايده ‏هايى دارد كه گاهى به چهار يا
پنج تا مى ‏رسد و سمت راست شكمبه را پر مى ‏كند بخش گوژ آن به ديافراگم مى ‏رسد و با تارهايى به نيامى كه روى آن است مى ‏چسبد.

از بخش گودى جگر كانالى بنام «باب الكبد»  وجود دارد و شكل آن به مانند (سياه) رگ است ولى در آن خون نيست و به شاخه ‏هايى تقسيم و آنها نيز به شاخك‏هايى ديگر بخش مى‏گردند.

اندكى از آنها به كف شكمبه و دوازدهه و بيشتر آن به روده ‏ى صايم و سپس به ديگر روده ‏ها مى ‏رود، تا به روده راست (روده) مى‏رسد.
اين دهانه‏ ها كه پيش از اين از آن ياد كرديم، خوراك گواريده را به جگر مى‏ رساند.

هرآنچه از دهانه‏ ى آن جذب مى‏شود از راه‏هاى تنگ به گشادتر رفته تا آن كه در كانال «باب الكبد» گرد آيند سپس اين كانال در درون جگر به شاخه ‏هايى باريك و مويينه تقسيم مى‏گردد و گواريده ‏ها در آنها پراكنده مى‏شوند، بافت جگر آنها مى‏پذيرد و تجزيه مى‏كند تا خون گردد.

از برجستگى جگر رگى بزرگ مى‏رويد كه همه رگ‏هاى تن كه پيش از اين در كالبدشناسى رگ‏ها نام برديم از آن مى‏رويد خود اين رگ در جگر به شاخه‏ هايى مويين تقسيم مى‏شود كه به شاخه ‏هاى تقسيم شده كانال باب الكبد مى ‏پيوندد.

خون (ساخته شده) در شاخه ‏هاى مويینه ‏ى رگ بزرگى كه در بخش برجستگى بالاى جگر مى‏ رويد، بالا مى‏رود.

آن نيز بدين‏گونه است كه نخست در رگ‏هاى مويينه ‏ى آن گرد مى‏آيد، سپس به رگ‏هاى گشادتر رفته تا آنكه همه ى خون بدست آمده در رگ بزرگ برخاسته از برجستگى جگر گرد مى ‏آيند.

مبدا وريدها قلب يا كبد

در تشريح اين كه مبدأ رگ‏هاى ساكن، قلب است يا كبد، بين گذشتگان اختلاف نظر بوده است‏
آملى‏  مى‏گويد: «معلم اول ارسطو قلب را مبدأ عصب، شريان و وريدها مى‏دانسته‏ است

و جالينوس بر اين رأى بوده كه وريدها از كبد مى‏آيند و استدلال وى بر اين كه وريدهاى واصل بين كبد و قلب از كبد مى‏رويند

اين بوده كه ريشه و انتهاى ستبر آن‏ در سمت كبد قرار دارد و از آن به شاخه‏ هاى كوچك و بسيار متفرع گرديده است و شيخ الرئيس در شفا به اين استدلال جالينوس انتقاد نموده

و مى‏گويد: چه بسا ستبر بودن در يك سمت به اعتبار فايده و ضرورتى است … نه به دليل رويشگاه و مبدأ براى‏ آن طرف».

کبد انسان در ارتباط مستقیم با رفتار و مزاج و طبایع قرار دارد

آناتومی و عملکرد کبد

تشريح كبد

شناخت کبد

يعنى جگر كبد جسمى‏ست مركب از گوشت و شرائين و غشاى كه جگر را پوشيده است و گوشت آن سرخ مانند خون منجمد و در نفس خود اصلاحش ندارد و فائده بى‏حسى او آنست تا متاذى نگردد

از حدت اخلاط زيرا كه جگر مولد و منشاء اخلاط اربع‏ست اما غشاى كه محلل و ساتر و حافظ شكل وى‏ست حس بسيار دارد و نفع حس وى آنست كه اگر بجگر آفتى رسد متنبه گرداند تا اقتدار بر دفع آن حاصل آيد و همين غشا ربط مى‏دهد جگر را بغشاى مجلل معده و امعا و حجاب صدر بوساطت رباط عظيم

و باضلاع خلف بوساطت رباط صغير و دقيق و رنگ جگر مانند خون بسته است در كمودت و عبرت زيرا كه وى فى الحقيقت خون‏ست كه منعقد شده و او محل روئيدن اورده يعنى رگهاى ناجهنده است بدانكه

دو وريد از جگر برآمده بمشابه اصل يكى از جانب جد به جگر و دويمى از طرف مقعر وى دريد حدبى را اجوف نامند

و وريد مقعرى

را باب گويند آنچه براى ايصال غذا بساير اعضا و جهت خروج مائيت بجانب كليه يعنى گرده مخصوص شده شعبه ‏هاى اجوف‏ست و آنچه بجهت جذب صفوت كيلوس از معده و امعا مختص گشته و بماساريقا موسوم شده شعبه ‏هاى باب‏ست

و معلوم باد كه جگر تشرب صفوت كيلوس چنان مى‏نمايد كه اسفنج آب را زيرا كه جوف وسيع همچو معده ندارد و بطرف پائين جگر فزونى‏ هاست مانند انگشتان‏
پنجه دست كه بدان فزونى ‏ها گرو معده مشتعمل گشته

و اين فزونى‏ها را زوائد نامند و نفع اين زوائد حصول تعاطف و انحناست جهت اشتمال او بر معده و زوائد مذكور در بعضى مردم چهار باشد

و در بعضى پنج و در بعضى دو دبر زوائد بزرگ‏تر مراره آويخته و بطرف مقعر جگر ما فوق باب منفذى واقعست

بسوى مراره جهت داخل شدن صفرا در وى از جگر و هم درين طرف منفذى ديگرست بسوى طحال جهت دفع سودا از جگر در وى و نيز فى‏ مابين جگر و دل رگى واقعست كه وريد شريانى نام دارد

و تشريح و نفع آن بيشتر مذكور شده بهر كيف او ميانجى ميان دل و جگر واقعست و اطبّا را درين خلافست بعضى گويند از جگر رسته و بعضى گويند از دل ناشى شده و محل جگر بطرف راست‏ست

و پشت جگر

اعنى حدبه او با قرعه پسين پيوسته و اين پيوستگى در بعضى مردم بشدت‏ست اعنى با قبرغه مس كرده و در بعضى مس نكرده و مشاركت كبد باصلاع و حجاب حسب مس اوست و شكم جگر يعنى مقعر او بمعده متصل‏ست على سبيل الاشتمال و سر جگر شروع مى‏شود

و از برابر حجاب صدر و پاى جگر مى‏رسد تا عظم خاصره اندكى فروترست از قعر معده و نفع جگر پيدا كردن خون و ديگر اخلاطست‏.

على خان، واجد، علم الأبدان، 1جلد، منشي نولكشور – لكهنو، چاپ: اول، 1307 ه.ق.
علم الأبدان ؛ ص21

ابن سينا، حسين بن عبد الله – مترجم: مسعودى، على رضا، ترجمه قانون در طب، 1جلد، مرسل – كاشان، چاپ: اول، 1386 ه.ش.
رازى، محمد بن زكريا – مترجم: ذاكر، محمد ابراهيم، المنصوري في الطب (ترجمه)، 1جلد، دانشگاه علوم پزشكى تهران – تهران، چاپ: اول، 1387 ه.ش.
قانون در طب (ترجمه) ؛ ص39