گیاه حنظل(هندوانه ابوجهل)

حنظل‏

به فارسى: هندوانه ابوجهل در كتب طب سنتى به نامهاى حنظل و مرارة الصحارى,ندوانه تلخ و خربزه تلخ و خربزه روباه

به فرانسوى:coloquinte

عربى: علقم، كسب

به يونانى و سريانى: قولوانيس و قولوقيس

و به شيرازى :گوشت و به كرمانى خرزهره

به هندى: اندر اين و مهاكال

به اردو: ايندرانين و توما

و اسم طبى حنظل راcitrullus colocynthis نوشته ‏اند

حنظل‏  گياهى است علفى، خزنده، معمولا پايا از خانواده‏Cucurbitaceae ، ساقه متعدد، بسيار منشعب، گسترده بر روى زمين يا بالارونده بوسيله پيچكهاى ساده يا دو شاخه كه در كنار برگها قرار دارند.

برگها متناوب پوشيده از تار، تخم ‏مرغى، مثلثى شكل با 5- 3 لوب عميق يا چند بخشى شانه ‏اى، دندانه‏ دار، زبر، كركدار و داراى دمبرگ زبر،

گل بزرگ زردرنگ نر و ماده جدا روى پايه زرد و نارنجى رنگ، مقدار پرچم‏ها 5 عدد كه دوبه‏ دو به يكديگر چسبيده و يكى آزاد مى‏باشد.

ميوه تقريبا كروى؛ صاف، سبز داراى لكه‏ هاى زرد و ميوه رسيده زردرنگ پر از بافت اسفنجى سفيدرنگ و

تلخ ‏مزه داراى دانه‏ هاى متعدد، سفيد يا قهوه ‏اى، بيضی ى‏شكل تا تلخ به خصوص نارس آن.

گياه بومى آسيا و افريقا مى‏باشد در ژاپن، سوريه، نوبيا، مصر، تركيه، مديترانه، هند رويش دارد و در اسپانيا كشت مى‏شود.

رويش آن در ايران، فارس، كازرون، نصرت‏آباد كرمان، حاجى‏ آباد، بندرعباس، جزاير خليج ‏فارس، بلوچستان، چاه بهار، يزد و كوير لوت مى‏باشد.

شيخ مى‏فرمايد: حنظل يا شرنگ يا هندوانه ابوجهل بر دو نوع است نرو ماده .

شرنگ نر اليافى است و شرنگ ماده سفيد رنگ و نرم است،

سفيد بسيار سفيد و نرم زياد خوب است سياهش بد است و سختش بد،

هنگامى بايد شرنگ را به منظور دارويى از بوته چيد كه رنگ سبزش به زردى مى‏ زند چون اگر تمام سبز باشد يا بكلى زرد شود از تاثيرش مى‏ كاهد و كارى از آن بر نمى‏ آيد

مى‏گويند نبايد پوست و تخم شرنگ را بكار ببرند و گويند اگر بوته‏ اى تنها شرنگى داشته باشد نبايد آن را به كار گرفت زيرا در اين صورت سم قاتل است.

تركيبات شيميائى:

ميوه محتوى يك گلوكزيد تلخ به نام كولوسنتين‏Colocyntin ، كولوسنتتين‏Colocynthetin ، آلفاالاترين‏Elaterin – ياC 23 H 44 O 8 cucurbitacine ،

هنترياكونتان‏C 13 H 46 Henteriacontane يك فيتوسترول گلوكزيد به نام‏Citrollol ،

روغنى به نام سيت‏بيتول، الاترين‏Elatericin B ,Elatrine ، سيترولين‏Citrullin ، هيدروالاترى سين ب‏Hydroelatericin B ، پكتين، صمغ، ساپونين.

دانه داراى 14 درصد روغن، آلبومين، خاكستر و ريشه داراى آلفاالاترين، هنترياكونتان و چند ساپونين مى‏باشد

مزاج:

گرم در درجه 4 و خشك در درجه 2 است.

مقدار خوراك: از 1 تا 2 گرم است.

مصلحش: كتيرا و روغن بادام.

خواص:

• محلل و مسقط حمل، بلغم سوداوى را با اسهال دفع مى‏ كند اخلاط فاسد را جذب مى‏ كند و امراض بارده مثل:

رعشه و فلج، عرق النسا، استسقاء را مفيد است اين را هيچ وقت تنها استعمال نمى‏ كنند، بلكه با مصلحش مخلوط نموده بعد خورده مى‏شود

• هر روز يك يا دو گرم از شهم يا گوشت خشك داخل ميوه را در كپسول‏هاى خالى ريخته و بخوريد.
• مدرّ است و مسهل بسيار قوى بلغم و جاذب اخلاط بلغمى از اعماق بدن و عامل اخراج آنها مى‏باشد بنابراين براى استسقاهاى سخت مصرف مى‏شود
• براى بيماريهاى سرد مانند سردرد و درد شقيقه و فلج و لقوه و صرع و فراموشى مفيد است
• آنتى‏ بيوتيك مقتدرى بر ضد برخى ميكروبها مى‏باشد
• براى بيماريهاى معده و روده و كبد و كليه و مثانه و رحم و درد مفاصل مفيد مى‏باشد، قاعده ‏آور است.

• هفت گرم از شهم آن را با سه برابر رازيانه مخلوط بجوشانيد و آب آن را بخوريد براى معالجه ماليخوليا و داءالحيه (نوعى ريزش موى بدن) و جزام مؤثر است.

• به‏ طور موضعى روغن آن در درد گوش و صدا كردن آن، گرفتگى بينى، به هنگام كشيدن دندان براى جلوگيرى از درد  نتيجه خوبى دارد.

• حنظل اثر آنتى‏ بيوتيكى بر روى اشريشياكولى، استافيلوكوكوس اوره‏ئوس و سالمونلا دارد.

• 
  براى تهيه روغن:2 قسمت از آب ميوه تازه را با يك قسمت روغن كنجد يا روغن زيتون مخلوط نموده با حرارت ملايم آب آن را تبخير مى‏ نمايند.
• اگر ميوه تازه در دسترس نباشد مى‏توان به نسبت 1 و 4 از شحم حنظل و روغن استفاده كرد بدين ‏ترتيب كه ابتدا گوشت ميوه را در آب مى‏ جوشانند سپس با روغن مخلوط نموده و با حرارت ملايم آب آن را تبخير مى‏كنند.

تذكر:

• حنظل نيمه سمّى است و در مصرف آن دقت كنيد، مصرف آن حتما بايد با نظر پزشك يا متخصص تجربى انجام گيرد.
• اشخاص گرم‏ مزاج بايد از خوردن آن پرهيز كنند
• مخصوصا در فصل گرما، زيرا براى آنها مضر است و موجب دل ‏پيچه مى‏شود و عمل نمى‏كند 
• ناراحتى‏هايى همچون آشفتگى، سردرد، سرگيجه و ناراحتى معده و مقعده بوجود مى‏آورد.
• حنظل نبايد به تنهايى خورده شود بلكه بايد با صمغ عربى يا كتيرا يا نشاسته كوبيده مصرف شود

• ناسازگارى: با قليائيات و املاح آهن ناسازگارى دارد.
  منع مصرف: ورم معده، زمان باردارى‏

منابع : 

*****************************************

سلطانى، ابو القاسم، دائرة المعارف طب سنتى (گياهان دارويى)،ج2

نورانى، مصطفى، دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى (نورانى) ,ج2

حاجى شريف، احمد، اسرار گياهان دارويى، 1جلد

خسروى، سيد مهدى، گياهان دارويى و نحوه كاربرد آنها براى بيماريهاى مختلف در طب سنتى