گیاه شکر تیغال

شكرتيغال‏

نام‏هاى ديگر:

تيغال- تيهال- تران- شوك الجمل- شوك الجمال- ژوماكيوس- رعى الابل.Echinops

حكيم مؤمن در تحفه خود گويد: مؤمنين به آن نام فارسى تيهال داده و مى ‏نويسند آن غلاف حيوانى است شبيه به مگس كه در خار انزروت مثل كرم ابريشم از لعاب خود مى‏تند و در آن مى‏ميرد

اين گياه از تيره كاسنى و جزء لوله گلى‏ ها يعنى آنهائى كه روى نهنجشان گلچه ‏هاى لوله‏ اى دارند مى‏باشد.

گياهى است پايا، تيغ‏دار به ارتفاع تا حدود يك متر، پوشيده از كرك‏هاى سفيد يا خاكسترى مانند نمد، از خانواده‏Compositae ، ساقه متعدد، در پائين منشعب، برگ بزرگ، چرمى، ضخيم، مستطيلى شكل. چند تكه‏ اى با كناره‏ هاى دندانه ‏دار كه منتهى به خار بلند مى‏باشد.

گل در ماه‏هاى خرداد و تير در انتهاى ساقه به صورت مجتمع در كپه ‏هاى بدون پايه به شكل گلوله خاردار و آبى‏رنگ مشاهده مى‏شود.

بر پشت برگ‏ها و شاخه‏ هاى جوان گياه، حشره اى از راسته قاب‏ بالان به نام خزوكك‏Khouzokeke از جنس‏Larinus كه در منابع مختلف نوع آن به تفاوت‏Medificans ,Maculatus و ياNopordi ذكر شده است زندگى مى‏كند.

اين سوسك كه از گياه تغذيه مى‏كند براى حفاظت نوزاد خود مانند كرم ابريشم پيله ‏اى سفيدرنگ، تخم ‏مرغى شكل با سطح خارجى ناصاف و سطح داخلى صاف به اندازه فندق مى ‏سازد.

اين پيله كه مان فرعى محسوب مى‏شود به نام شكر تيغال ناميده مى‏شود و چنانچه آن را از شاخه جدا نمائيم يك شكاف حوالى آن ايجاد مى‏شود.

محل رويش گياه حاشيه مركزى و نواحى گرم و خشك مى‏باشد.

در ايران بين تهران و قم و ساوه، دامغان، سمنان، كلاك، كرج، مردآباد تاكستان بين سلفچگان و اراك بطور وحشى مى‏رويد.

طبيعت آن:

معتدل است‏

تركيبات شيميائى:

مان شكر تيغال داراى 25- 24 درصد قند ترهالوز، 25 درصد مواد سلولزى، 5/ 18 درصد موسيلاژ، 5/ 7 درصد نشاسته و 13 درصد مواد آلبومينوئيدى مى‏باشد و ميوه گياه داراى آلكالوئيد اكى‏نوپسين مى‏باشد كه تقويت ‏كننده حافظه است ولى سمى مى‏باشد.

خواص درمانى:

•  اگر 10 تا 20 گرم از آن تميز و كوبيده و خورده شود. داروى خوبى براى دستگاه تنفس است، سرفه ‏هاى شديد را تسكين مى‏دهد،
• مليّن سينه است و خشونت سينه را رفع مى‏كند،
• حدّت اخلاط و سوزش مرى را تسكين مى‏دهد،
• صدا را صاف مى‏كند و خشكى گلو و معده را برطرف مى‏سازد.
•  آن را نرم بساييد و با آب جوشانده شيرين ‏بيان مخلوط كنيد و هر روز پنج مرتبه هر بار يك قاشق‏آن را ميل كنيد. سياه‏سرفه را درمان مى‏كند.
•  روزى شش مرتبه آن را با ژلاتين مساوى بكوبيد و در آب جوش بريزيد و بخوريد. سرفه‏ اى كه از غلبه خون و صفرا باشد را درمان مى‏كند،
• خشونت ششها را برطرف مى‏ سازد و صدا را باز مى‏كند.

تذكر:

اسراف در خوردن آن بهم‏خوردگى حال و آشفتگى ايجاد مى‏كند

مصلح آن: شكر و ترنجبين است.

منابع :

*************************************************

حاجى شريف، احمد، اسرار گياهان دارويى

سلطانى، ابو القاسم، دائرة المعارف طب سنتى (گياهان دارويى)،

نورانى، مصطفى، دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى (نورانی)