شناخت گیاه آش انگور

اين گیاه آش انگور داراى انواع ديگرى مثل‏Rhamnus Purshiana وR .Infectoria مى‏ باشد كه گياه نوع اول را به انگليسى عرفى‏Cascara Sagrad مى‏ نامند

و بر اثر هيدروليز از آن گلوكز يدى به نام آنتراكينونيك و موادى نظير كاسكارين و پورشيانين به دست مى ‏آيد و مصرف يك گرم آن ملين است.

نوع دوم كه در مركز اروپا مى ‏رويد و در ايران يافت نمى‏ شود داراى خواصى مشابه نرپرن (آش انگور) مى‏ باشد و در سابق از ميوه‏ اش عصاره ‏اى به نام ليكيون تهيه مى‏ شده كه براى درمان اخلاط خونى مصرف داشته است.[1]

اسم آش انگور

خوشه انگور را به لاتينى:Rhamnus Cathartica

به فرانسه:

Cerf, Nerprun Purgatif, Purging buckthorn, Buckthorn

به انگليسى:Common buckthorn ,Farbebeer ,Purgier Kreuzdorn

به آلمانى:Echter Kreuzdorn ,Uvadi Carpa ,Spina Cervina

به ايتاليائى:Ramno Purgativo ,Prognolino

به فارسى: خوشه انگور، آش انگور، شر.

به عربى: عوسج و شجرة الدكن مى‏گويند.

اسامى محلى:

گیاه آش انگور در كتول به آش انگور، در كلاردشت به خرزل، در زيارت گرگان به اشنگور، در لاهيجان به خرزل و در خلخال به لجاره موسوم است. نرپرن را در نواحى شمال ايران، خوشه انگور يا آش انگور مى‏ نامند.

نرپرن، درختچه ‏اى زيبا از تيره عناب است. ساقه راست و خاردار آن به ارتفاع 2 تا 3 متر مى‏ رسد،

برگهاى گیاه آش انگور متقابل و دندانه‏ دار و گلهاى كوچك آن مجتمع، به رنگ زرد مايل به سبز، دو پايه يا پلى گام است.

قسمت مورد استفاده نرپرن، ميوه آن است كه‏Drupe denerprun ناميده مى‏شود و پس از رسيدن، رنگ سياه پيدا مى‏ كند.

در داخل ميوه نرپرن، شيره بنفش رنگى كه 2 تا 4 دانه را در بر مى‏گيرد جاى دارد. میوه آن در ماههاى شهريور و مهر مى ‏رسد. قسمت مورد استفاده آن ميوه تازه يا خشك آن مى ‏باشد. شيره آن كمى تلخ و بد بو است.

تركيب شيميائى گیاه آش انگور:

ميوه نرپرن، داراى هتروزيدى به رنگ زرد، به نام گزانتورام نين است.

از تجزيه آن، رامنه تين، سه مولكول رامنوز و يك مولكول گلوكز به دست مى‏آيد. گزانتورام نين، هتروزيدى به فرمول 20O 24 H 43 C و به وزن مولكولى 068/ 770 است. اگر گزانتورام‏نين با رامنودياستاز (Rhamnodiastase) هيدروليز شود، رام نتين و رام نينوز مى ‏دهد. اثر مسهلى ميوه نرپرن، مربوط به هتروزيدهاى امودين است. از تجزيه اين‏ ماده، قند رامنوز و فرانگولا امودين حاصل مى‏شود. ميوه‏ هاى آن حاوى مشتقات آنتراكينون است.

ماده، قند رامنوز و فرانگولا امودين حاصل مى‏شود. ميوه ‏هاى آن حاوى مشتقات آنتراكينون است.

خواص گیاه آش انگور:

شيره ميوه گیاه آش انگور مسهلى است بسيار قوى، كه معمولًا آن را با شربت قند مصرف مى‏كنند.

براى بدست آوردن اين شيره ميوه ‏هاى تازه را 3 تا 4 روز پس از چيدن مى‏گذارند تا تخمير شود. بعد آنها را له كرده از الك يا پارچه‏ اى مى‏ گذرانند تا كمى از مواد رنگى آن گرفته شود، و شيره‏ اى به رنگ سبز مايل به بنفش در مى ‏آيد.

در صنعت داروسازى شربتى از شيره آن مى ‏سازند كه به نام شربت «نرپرن» معروف بوده، و مقدار خوراك آن 10 تا 50 گرم در 24 ساعت براى اشخاص بالغ است.

مقدار خوراك اين شربت براى اطفال دو گرم ضرب در سن آنها مى‏باشد.

چكاندن آب برگ آن در چشم هفت روز پى در پى جهت دفع سفيدك چشم مفيد است

و چون ميوه آن را بكوبند و آب آن را گرفته، صاف كرده و خشك نمايند و در موقع لزوم مقدار يك گرم آن را با سفيده تخم مرغ و شير در چشم بچكانند، جهت رفع سفيدى و درد چشم نافع است.

ماليدن ضماد برگ آن بر پيشانى از چشم درد جلوگيرى مى‏كند و نيز پرورده آن بهترين سرمه است.

چنانچه برگ آن را جوشانده تا عصاره آن گرفته شود، بعد صاف نموده و مجددا بجوشانند تا غليظ گردد، جهت رفع لكه سفيدى چشم موثر است.

جويدن برگ آن جهت جوشهاى دهان سودمند مى ‏باشد. ضماد برگ تازه آن جهت باد سرخ و خوردن عصاره برگ آن جهت جرب و تسكين التهاب صفرا سود فراوان دارد.

بغدادى نوشته است:

براى معالجه جذام بهتر است جوشانده ريشه آن در شربت طبى را بنوشند و بلافاصله به حمام بروند.

«انطاكى» اين جوشانده را جهت معالجه جرب و خارش مفيد مى‏داند، پوست درخت و دانه ‏هاى ميوه آن داراى اثر ملين و مسهل است.

براى درمان يبوست‏هاى مزمن مى‏توان از جوشانده پوست ساقه‏ هاى قديمى آن يك‏

فنجان قبل از غذا نوشيد. ميوه آن داراى اثر مسهلى قوى (به ويژه در روده بزرگ) است.

مقدار زياد گیاه آش انگور ايجاد استفراغ مى‏كند و ممكن است روده را آنقدر تحريك كند كه سبب خونريزى شود.

نرپرن از گياهان داروئى مفيدى است كه شيره ميوه آن به علت دارا بودن هتروزيدهايى با اثر مسهلى، به مصارف درمانى مى‏رسد و از شربت آن در درمان بيماريها استفاده مى‏شود.

شيره نرپرن، مسهلى قوى است از نرپرن، در احتقان مغزى (پر خونى) به منظور دور كردن خون از مغز و به علت مدر بودن، در آب آوردن انساج، مى‏توان استفاده به عمل آورد.

شيره نرپرن به صورت شربت مصرف مى‏شود.

در دامپزشكى از ميوه آن، استفاده فراوان به عمل مى‏ آيد.

شربت آن بر حسب هر يك از سنين عمر، جوشانده 30 عدد ميوه (مدت جوشانده 4- 5 دقيقه) براى مصرف در طول روز، مخلوط با عسل، عصاره به مقدار 4- 8 گرم در روز به كار مى‏رود.

از پوست درخت و دانه آن نيز به عنوان مليّن و مسهل استفاده به عمل مى‏ آورند.

مصرف دانه آن در طب عوام به عنوان مسهل ملايم به مقدار 4 گرم و جوشانده 10 تا 20 در هزار، پوست ساقه‏ هاى مسن آن به عنوان ملين و رفع يبوست‏هاى مزمن، به مقدار يك فنجان قبل از هر غذاست.

از مخلوط كردن 10 تا 20 گرم شربت نرپرن، با همان مقدار تنطور ژالاپ كمپوزه ياEaude Vieallemande محلولى به دست مى ‏آيد كه داراى اثر مسهلى است.

ميوه‏ هاى تازه يا خشك آن را به عنوان مسهل مى ‏توان جويد (10 تا 20 عدد آن را صبح با مربا يا يك سيب مى‏خورند). نبايد آن را به كودكان داد. شربت اين گياه نيز بسيار موثر است.

خوراك گیاه آش انگور :

مقدار خوراك شيره آن 5 گرم و دانه‏ هاى آن 4 گرم مى‏باشد.

محل رويش:

اين گياه در نواحى مركزى اروپا و بعضى نقاط آسيا منجمله ايران مى‏رويد .آش انگور در نواحى شمالى ايران، آذربايجان: جنگلهاى حسن بگلو، گيلان:

درفك، ديلمان، لاهيجان (پيمان زرگرى‏ى)، خلخال. مازندران: كلاردشت در ارتفاعات 2400 مترى، پل زنگوله، زيارت در گرگان مى‏رويد. در نواحى شمالى ايران، ديلمان، لاهيجان و خلخال و در پرچينها، بيشه‏ ها و جنگلها و در مناطق سنگى اروپا يافت مى‏شود.

نسخه:

تنطور ژالاپ كمپوزه: گرد ژالاپ 80 گرم، گرد توربيت 10 گرم، گرد اسكامونه 20 گرم، الكل 60 درجه 960 گرم. با خيساندن گرد 3 گياه فوق به مدت 10 روز در الكل 60 درجه، تنطور مذكور به دست مى‏آيد (كدكس) كه به مقدار 15 تا 60 گرم آن به عنوان مسهل مصرف مى‏شود.

منابع:

[1] – گياهان دارويى، دكتر زرگرى، ج 1، ص 601.

[2] – گياهان دارويى، دكتر زرگرى، ج 1، ص 95؛ فلوك، پروفسور هانس، گياهان دارويى، انتشارات روزبهان، چاپ سوم، 1368، ص 92.

[3] – گياهان دارويى، پروفسور فلوك، ص 92.

[4] – همان، دكتر زرگرى، ج 3 ص 665.